توسعه انرژی‌ های تجدید پذیر؛فردای روشن

شاید اگر ۱۰ سال پیش، شخصی مدعی می‌شد در یک دهه آینده سوخت‌هایی خواهند آمد که نه‌تنها جایگزین سوخت‌های فسیلی می‌شوند، بلکه آلودگی هوا را در پی ندارند و هزینه‌های تولید و بهره‌برداری از آن بسیار پایین‌تر است، گفته‌هایش را به سخره می‌گرفتیم. این دقیقاً همان بلایی است که در موضوع انرژی‌ های تجدید پذیر به سر ایالات‌متحده آمریکا آمد و بعید نیست تا چندی دیگر نیز کشور ما به آن دچار شود. بسیاری از کشورهای اروپایی، آسیایی و … عمر سوخت‌های فسیلی را به سررسیده می‌دانند و در حال حرکت به سمت انرژی‌ های تجدید پذیر هستند. غفلت‌های داخلی در این مورد می‌تواند هزینه‌های سنگینی را در آینده در پی داشته باشد. ما در این مطلب سعی کرده‌ایم با ارائه گزارشی کلی از وضعیت توسعه سوخت‌های تجدید پذیر در ایران و دنیا، نسبت به عواقب نادیده گرفتن آن هشدارهای لازم را بدهد.

وضعیت انرژی‌ های تجدیدپذیر در ایران

چندی پیش، سید محمد صادق زاده، معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژی‌ های تجدید پذیر و بهره‌وری انرژی برق در مصاحبه‌ای از ممانعت نیروگاه‌های تجدید پذیر از انتشار ۳ میلیون تن گاز گلخانه‌ای در کشور خبر داد. او استفاده از خروجی این نیروگاه‌ها را موجب کاهش بیش از یک میلیارد و ۲۳۰ میلیون مترمکعب از مصرف سوخت‌های فسیلی، که جزو عوامل اصلی آلایندگی هوا در کشور است، و همچنین صرفه‌جویی در مصرف بیش از ۹۵۲ میلیون لیتر آب دانست.

بنا بر آخرین گزارش‌های این سازمان، هم‌اکنون ۳۷۷ مگاوات نیروگاه تجدید پذیر درون کشور در حال احداث است و ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های نو به ۸۳۴ مگاوات رسیده. همچنین تاکنون ۱۱۵ نیروگاه تجدید پذیر در کشور نصب‌شده و ۳۷ نیروگاه دیگر نیز در حال احداث است. همچنین، تاکنون سه هزار و ۵۵۸ نیروگاه خورشیدی مقیاس کوچک در کشور نصب‌شده و دو هزار و ۳۵۰ نیروگاه دیگر نیز نصب خواهد شد. حجم سرمایه‌گذاری غیردولتی در این بخش نیز به بیش از ۱۲۴ هزار میلیارد ریال رسیده است. بررسی اعداد و ارقام موجود در این بخش حکایت از آن دارد که ۴۱ درصد نیروگاه‌های تجدید پذیر کشور از نوع خورشیدی، ۳۶ درصد از نوع بادی، ۱۰ درصد از نوع برق‌آبی کوچک، دو درصد از نوع بازیافت حرارتی و توربین‌های انبساطی و یک درصد نیز از نوع زیست‌توده هستند.

وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح دنیا

اگرچه توسعه این نیروگاه‌ها در ایران همواره مورد غفلت و اهمال‌کاری قرارگرفته اما در سطح دنیا شاهد پیشبرد بسیار سریع آنها هستیم. بر اساس آخرین گزارش‌های موجود، هم‌اکنون یک‌سوم ظرفیت تولید برق دنیا از طریق نیروگاه‌های تجدید پذیر تأمین می‌گردد. بررسی اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی‌ های تجدید پذیر (IRENA) بیانگر آن است که دوسوم ظرفیت انرژی تولیدشده در سراسر جهان در سال ۲۰۱۸ از انرژی‌های تجدید پذیر بوده که باد و خورشید ۸۴ درصد از کل آن را تشکیل می‌دهند.

حرکت انرژی‌های تجدیدپذیر در مسیری واضح

سال ۲۰۱۸، سالی سراسر حاشیه درزمینه قیمت‌گذاری انرژی‌های بادی و خورشیدی بود. از کاهش نرخ‌های بهره برای سرمایه‌گذاران و بهبود فن‌آوری گرفته تا تنظیم چارچوب‌هایی جهت افزایش رقابت بین فعالان این صنعت. سوخت‌های فسیلی دائما از طریق انرژی‌های تجدید پذیر مورد تهدید قرارگرفته‌اند، به‌طوری‌که هم‌اکنون خطوط اعتباری بسیاری برای توسعه این انرژی‌ها گشایش یافته. پروژه‌های متعددی در انگلستان، اسپانیا، سراسر خاورمیانه و چین – که به‌تازگی اما باقدرت پای به این عرصه نهاده – هم‌اکنون در حال انجام است و به‌طورکلی، مسیر این سفر به طور واضح مشخص‌شده است.

توزیع جغرافیایی

توزیع جغرافیایی انرژی‌های جدید شامل اقتصادهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه می‌شود. اقیانوسیه، آفریقا و آسیا سه منطقه‌ای بوده‌اند که در این زمینه بیشترین رشد را تجربه کرده‌اند. آسیا همچنین نخستین منطقه ترا وات که بیش از ۱،۰۲۴ گیگاوات انرژی‌ های تجدید پذیر که عمده آن در چین قرار دارد نیز به‌حساب می‌آید.

پنج سال رشد متوالی انرژی‌ های تجدیدپذیر

با توجه به صرفه اقتصادی انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌شود آنها را یک فناوری قابل اتکا برای تامین برق موردنیاز در سطح جهان دانست. عدنان امین، مدیرعامل آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدید پذیر معتقد است: «رشد قابل‌توجهی در سال ۲۰۱۸، در ادامه روند چشمگیر و امیدوارکننده ۵ سال اخیر به وقوع پیوست که نشانه‌ای از پیشتازی انرژی‌های تجدید پذیر در تغییرات امروز دنیای انرژی در سطح جهان است. بااین‌حال، توسعه انرژی تجدید پذیر باید حتی سریع‌تر رشد کند تا اطمینان حاصل کنیم که می‌توانیم به اهداف آب‌وهوایی جهانی و اهداف توسعه پایدار دست‌یابیم. کشورهایی که از انرژی‌های تجدید پذیر نهایت استفاده را می‌برند، در آینده از مزایای اقتصادی – اجتماعی بسیاری بهره خواهند برد.»

اگرچه ظرفیت تولید انرژی از بادهای فراساحلی از سال ۲۰۱۵ دو برابر شده، اما تنها ۴٫۴ گیگاوات از ۱۷۱ گیگاوات برق تولیدی نیروگاه‌های تجدید پذیر در سال ۲۰۱۸ را از آن خود کرده است. گفتنی است، ۸۰ درصد از برق تولیدشده از این طریق در دنیا مربوط به قاره اروپاست. انرژی خورشیدی اما با تولید بیش از ۹۴ گیگاوات انرژی و افزودن آن به ظرفیت ۴۹ گیگاواتی حاصل از بادهای ساحلی و فراساحلی، رهبر پیشتاز این گروه به شمار می‌رود.

باوجود این‌که نیمی از ظرفیت نیروگاه‌های تجدید پذیر در دنیا هیدروالکتریک است اما چین تنها کشوری بود که در سال ۲۰۱۸ موفق به استفاده حداکثری و چشمگیر از این دسته نیروگاه‌ها شد و ظرفیتی بالغ‌بر ۶ گیگاوات را به توان تولید انرژی خود افزود.

شوکی بزرگ به بازار سوخت‌های فسیلی در آمریکا

مدیر اجرایی بزرگ‌ترین شرکت زغال‌سنگ خصوصی جهان، در جلسه‌ای حیاتی با گروهی از قانون‌گذاران آمریکایی که می‌خواستند بدانند آیا سوخت زغال‌سنگ آینده‌ای دارد یا خیر، بدون لحظه‌ای تردید گفت: «زغال‌سنگ، آینده است.»

سال ۲۰۱۰ بود. زغال‌سنگ تقریباً نیمی از قدرت آمریکا را تأمین می‌کرد و در برابر انرژی‌های دیگر مانند نفت، گاز طبیعی، انرژی هسته‌ای و انواع انرژی‌ های تجدید پذیر، رشدی ۱٫۵ برابری داشت. انتظار می‌رفت تقاضای جهانی برای این نوع انرژی در طی دو دهه آینده با رشدی بسیار سریع، ۵۳ درصد افزایش پیدا کند. در این میان هم هیچ خبر خاصی از انرژی‌ های تجدید پذیر نبود.

«گرگوری بویس»، مدیر انرژی شرکت تولید انرژی «پی‌بادی» در ادامه سخنرانی خود برای اعضای کنگره گفت: «انرژی‌های تحدید پذیر تنها یک درصد از نیاز آمریکا را تأمین می‌کنند. این بسیار غیرواقع‌بینانه است که تصور کنیم آن‌ها جای سوخت‌های فسیلی را بگیرند.»

انرژی‌ های تجدید پذیر همچنان موفق به گرفتن جای سوخت‌های فسیلی نشده‌اند. با این حال در ماه آوریل سال جاری، برای اولین بار، برق تأمین شده از انرژی‌های تجدید پذیر نسبت به برق تولیدی از زغال‌سنگ در آمریکا، پیشی گرفت تا نشانه‌ای محکم برای رقابت با سوخت‌های فسیلی باشد. انرژی‌های تجدید پذیر در دوسوم دنیا، ارزان‌ترین نوع انرژی هستند.

بر اساس پیش‌بینی بلومبرگ، تا سال ۲۰۵۰، نیمی از انرژی دنیا از طریق انرژی‌ های تجدید پذیر تأمین خواهد شد. همچنین، سوخت‌های فسیلی و هسته‌ای به‌کل کنار خواهند رفت تا جای خود را به سوخت‌های ارزان‌تری همانند سوخت‌های تجدید پذیر و گازهای طبیعی بدهند.

پیروزی بازار توسعه انرژی‌ های تجدید پذیر، بزرگ‌ترین پیروزی در مبارزه با گرم شدن جهانی کره زمین است. انرژی خورشیدی و باد رو به توسعه هستند، آن‌هم نه به دلیل فاکتورهای اخلاقی، بلکه به این دلیل که در حال حاضر سودمندترین زیرمجموعه تجارت انرژی در اغلب نقاط جهان هستند. صنعتی که زمانی بر سوبسیدهای سنگین تکیه زده بود، اکنون کاملاً بر پای خود ایستاده است.

خیز بلند انرژی‌ های تجدید پذیر برای تسخیر دنیا

منابع خورشیدی، بادی و ترکیبی بیش از یک‌چهارم انرژی دنیا را تولید می‌کنند. این پتانسیل در کشورهای چین و هند تا سال ۲۰۵۵ به ۶۰ درصد و در اروپا به بیش از ۹۰ درصد خواهد رسید. البته انرژی‌ های تجدید پذیر دنیا را به‌تنهایی نجات نخواهند داد. بر اساس آخرین مطالعات در آمریکا، تهیه انرژی سهمی ۲۵ درصدی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارد. مابقی این گازها از دامداری، حمل‌ونقل، کشاورزی و گرمایش خانه‌ها و محیط‌های اداری در محیط رها می‌شوند.